EWALUACJA - Raport z ewaluacji końcowej Wielkopolskiego Ośrodka Ekonomii Społecznej

Raport przygotowany został na zlecenie Wielkopolskiego Ośrodka Ekonomii Społecznej prowadzonego przez Stowarzyszenie Na Rzecz Spółdzielni Socjalnych przez Centrum Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Przedsiębiorstwo Społeczne sp. z o.o.

Wykaz skrótów

 

Opis koncepcji i metodologii badania

Opis przedmiotu badania
Niniejszy raport ewaluacyjny dotyczy projektu pt. „Wielkopolski Ośrodek Ekonomii Społecznej”, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Projekt realizowany jest w ramach Wielkopolskiego Regionalnego Programu Szczegółowego na lata 2014-2020, Poddziałanie 7.3.2. Ekonomia społeczna.

Głównym celem projektu, wskazanym we wniosku o dofinansowanie, jest wzmocnienie sektora ekonomii społecznej w subregionie konińskim do IX.2018, tj.:

• wzrost zatrudnienia w PES o 200 miejsc pracy dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym;
• zwiększenie dostępności do usług wsparcia oraz poprawa sytuacji na rynku 105 PES poprzez usługi animacji, inkubacji, wsparcia biznesowego oraz finansowego dla nowych i istniejących PES.

Cele szczegółowe (CS) projektu przedstawia poniższa tabela.

Tabela 1. Cele szczegółowe projektu „WOES” Źródło:

 

Źródło: wniosek o dofinansowanie projektu „WOES”

 

W ramach projektu oferowane jest różnego typu wsparcie zarówno dla osób fizycznych, jak i instytucji z subregionu konińskiego (tj. z powiatów: konińskiego z miastem Konin, gnieźnieńskiego, słupeckiego, wrzesińskiego, kolskiego, tureckiego).

Z oferty skorzystać mogą:

• Osoby zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem społecznym (w rozumieniu Wytycznych w zakresie realizacji przedsięwzięć w obszarze włączenia społecznego i zwalczania ubóstwa z wykorzystaniem środków Europejskiego Funduszu Społecznego i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego na lata 2014-2020) zainteresowane założeniem przedsiębiorstwa społecznego lub podjęciem pracy w przedsiębiorstwie społecznym;
• Kadra zarządzająca i pracownicy podmiotów ekonomii społecznej (tj.: spółdzielni socjalnych, CIS, KIS, WTZ, ZAZ, organizacji pozarządowych, spółdzielni pracy, inwalidów i niewidomych, spółek non-profit);
• Przedstawiciele osób prawnych (tj.: JST, organizacji pozarządowych, kościelnych osób prawnych) planujących założenie przedsiębiorstwa społecznego;
• Podmioty ekonomii społecznej, w tym:
  — przedsiębiorstwa społeczne;
  — podmioty nieprowadzące działalności gospodarczej;
  — szkoły.

W zależności od statusu i potrzeb, zainteresowanym osobom i grupom oferowane jest wsparcie w ramach trzech obszarów: animacji; inkubacji; wsparcia reintegracji osób zagrożonych wykluczeniem społecznym i istniejących przedsiębiorstw.

W ramach animacji świadczone są usługi mające na celu zdiagnozowanie potencjału lokalnego środowiska, motywowanie grup i środowisk do podejmowania aktywności ukierunkowanych na rozwój ekonomii społecznej, inicjowanie powstawania grup osób i instytucji zamierzających rozpocząć działalność w formie PS, nawiązywanie kontaktów, rozwój i zawiązywanie partnerstw na rzecz rozwoju ES. W ramach animacji oferowane jest następujące wsparcie:

• zajęcia edukacyjne w zakresie ekonomii społecznej w szkołach;
• wizyty studyjne dla partnerów lokalnych, przedstawicieli NGO, JST, podmiotów ekonomii społecznej (PES);
• wizyty studyjne dla przedstawicieli mediów i grupy ds. promocji;
• organizacja spotkań sieciujących dla PES, podmiotów reintegracyjnych i Wielkopolskiego Forum Ekonomii Społecznej.

W ramach inkubacji prowadzone są działania zmierzające do powstania nowych przedsiębiorstw społecznych, w tym w wyniku przekształcenia podmiotów ekonomii społecznej w przedsiębiorstwa społeczne oraz do powstania nowych miejsc pracy w przedsiębiorstwach społecznych (wsparcie finansowe). W ramach inkubacji oferowane jest następujące wsparcie:

• szkolenia ( aspekty formalno-prawne prowadzenia przedsiębiorstwa społecznego; biznesplan; marketing; szkolenia integracyjno-motywujące);
• warsztaty z praktykami z przedsiębiorstw społecznych;
• wsparcie doradcy zawodowego i psychologa;
• wizyty studyjne w już funkcjonujących przedsiębiorstwach społecznych;
• kursy zawodowe dla przyszłych pracowników podmiotów ES – osób zagrożonych wykluczeniem społecznym;
• dotacje na tworzenie nowych miejsc pracy w nowych przedsiębiorstwach społecznych, istniejących przedsiębiorstwach społecznych bądź w podmiotach ekonomii społecznej pod warunkiem przekształcenia tych podmiotów w przedsiębiorstwa społeczne;
• wsparcie pomostowe finansowe;
• wsparcie pomostowe niefinansowe (mentoring, zindywidualizowane doradztwo).

W ramach wsparcia reintegracji działaniami objęte zostały osoby wychodzące z instytucji i placówek integracji społecznej (Warsztatów Terapii Zajęciowej, Zakładów Aktywności Zawodowej, Klubów Integracji Społecznej, Centrów Integracji Społecznej, placówek opiekuńczo-wychowawczych, systemu pieczy zastępczej i innych tego typu placówek) w celu usamodzielnienia w przedsiębiorczości społecznej. W ramach reintegracji oferowane jest poradnictwo specjalistyczne wg zdiagnozowanych potrzeb odbiorców (np. psycholog).

Wsparcie istniejących przedsiębiorstw społecznych
W ramach wsparcia istniejących przedsiębiorstw społecznych oferowane jest kompleksowe wsparcie dla już funkcjonujących podmiotów w postaci:

• szkoleń;
• mentoringu;
• usług księgowych;
• doradztwa księgowego i w zakresie zarządzania;
• usług doradztwa prawnego;
• usług doradztwa marketingowego;
• usług marketingowych (diagnoza potrzeb, strony internetowe, content marketing);
• innych usług doradczych w zależności od zdiagnozowanych potrzeb.

Ponadto w projekcie założona jest współpraca z NGO oraz PUP, głównie w zakresie udzielania dotacji na zakładanie PS oraz z funduszami pożyczkowymi.

Odbiorcy wsparcia
W ramach projektu planowane jest objęcie wsparciem m.in.:

• 600 osób, w tym 400 osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym;
• 30 grup inicjatywnych, które w wyniku działalności OWES wypracowały założenia co do utworzenia PES;
• 30 środowisk (partnerstw), które w wyniku działalności OWES przystąpiły do wspólnej realizacji przedsięwzięcia mającego na celu rozwój ekonomii społecznej,
• 200 utworzonych miejsc pracy w przedsiębiorstwach społecznych;
• 105 podmiotów ekonomii społecznej.

Wskaźniki produktu i rezultatu
Poniższa tabela przedstawia wskaźniki produktu i rezultatu, które mają zostać osiągnięte dzięki projektowi.

 

Źródło: opracowanie własne na podstawie wniosku o dofinansowanie.

 

Cel badania

Celem badania jest kompleksowa ocena projektu będącego przedmiotem ewaluacji pod kątem efektów jego realizacji. W wyniku badania ewaluacyjnego powstały rekomendacje – propozycje, których wdrożenie pozwoli na zwiększenie jakości działania WOES.

Ewaluacja projektu „WOES” podzielona została na dwa badania. Pierwsze badanie miało charakter ewaluacji mid-term (środkowookresowej). Służyło ono zaplanowaniu wprowadzeniu modyfikacji w projekcie, tak aby instytucje realizujące projekt w jak największym stopniu zdążyły osiągnąć swoje cele.

Drugie badanie ma charakter ewaluacji ex post i jest dedykowane przede wszystkim ocenie osiągnięcia celów i rezultatów projektu, refleksji nad całością procesu realizacji projektu oraz zaangażowanymi nakładami w stosunku do efektów oraz sformułowaniu rekomendacji do kolejnych działań na rzecz ekonomii społecznej.

Pytania badawcze

Niniejsze badanie odpowiada na następujące pytania badawcze:

• W jakim stopniu udało się osiągnąć założone cele projektu?
• W jakim stopniu udało się osiągnąć zakładane wartości wskaźników monitoringowych projektu?
• Jakie wystąpiły problemy w zakresie osiągnięcia założonych celów i przypisanych im wartości wskaźników monitoringowych projektu? Czy, a jeżeli tak, to w jaki sposób OWES poradził sobie z tymi problemami?
• Jakie poniesiono nakłady na realizację projektu w poszczególnych obszarach (inkubacja; animacja; reintegracja i wsparcie istniejących przedsiębiorstw społecznych)?
• Jaka jest relacja poniesionych nakładów do osiągniętych efektów?
• W jakim stopniu oferta OWES była adekwatna do potrzeb klientów?
• Jak klienci OWES oceniają jakość oferowanych usług i dlaczego?
• Jakie potrzeby klientów nie zostały zaspokojone?
• Jaka jest trwałość miejsc pracy utworzonych w PES (nowopowstających i już istniejących) dzięki wsparciu ze strony OWES?
• Jakie działania powinien podjąć OWES by zwiększyć skuteczność, efektywność, użyteczność i trwałość swoich działań? (rekomendacje)
• W jakim stopniu i w jaki sposób wdrożono rekomendacje zaproponowane przez ewaluatora w wyniku realizacji pierwszej ewaluacji?
• W jakim stopniu zakres działań OWES wyczerpuje zakres sformułowany w standardach AKSES?

Zastosowane kryteria ewaluacyjne

W badaniu zastosowano następujące kryteria ewaluacyjne:

• Skuteczność – ocena stopnia osiągnięcia wyznaczonych celów projektu,
• Efektywność – ocena relacji pomiędzy nakładami a osiągniętymi efektami,
• Użyteczność – ocena dopasowania usług do potrzeb klientów OWES,
• Trwałość – ocena stabilności tworzonych miejsc pracy. (w przypadku niniejszego, pierwszego badania – ocena wstępna i prognoza; dokładniejsza ocena będzie możliwa w ramach drugiego badania).

Ocenę wg kryteriów ewaluacyjnych przedstawia rozdział 4.

Metodologia zastosowana w badaniu
Założenia teoretyczne Inspiracją teoretyczną jest dla wykonawcy literatura nurtu ewaluacji opartej na teorii (Theory-Based Evaluation – TBE) osadzona w realistycznym paradygmacie prowadzenia badań społecznych. TBE definiuje interwencję, a taką jest projekt WOES, jako ciąg przyczynowo-skutkowy pomiędzy nakładami, mechanizmem uruchamianym interwencją i efektem zachodzącym w określonym kontekście społeczno-kulturowym. Łańcuch przyczynowy łączy nakłady z rezultatami i oddziaływaniem. Oznacza to, że łańcuch przyczynowy odzwierciedla tzw. teorię programu (czy inaczej teorię zmiany), w odniesieniu do sposobu, w jaki interwencja ma wywierać zamierzony wpływ.

W niniejszym badaniu zastosujemy zatem podejście realistyczne, odpowiadające na pytanie „w jakich warunkach, w jaki sposób i w stosunku do jakich grup dana interwencja działa lub nie”. W ramach tego podejścia zrealizowane zostaną następujące elementy badania:

• odtworzenie mechanizmu interwencji (założonej przez instytucje realizujące projekt teorii zmiany, czyli teorii związków przyczynowo-skutkowych między przyjętym systemem wsparcia dla ES, a skutecznością osiągania celów przez projekt);
• opis kontekstu działań – procesu realizacji projektu, problemów, barier itp.;
• zidentyfikowanie efektów działań ( zamierzonych i niezamierzonych);
• powiązanie wszystkich ww. elementów między sobą.

Zastosowane metody gromadzenia danych
W ramach pierwszej ewaluacji zastosowano następujące metody jakościowe:

• analizę desk research;
• triadę z przedstawicielami WOES;
• zogniskowany wywiad grupowy z klientami WOES;
• zogniskowany wywiad grupowy z samorządami;
• zogniskowany wywiad grupowy z pracownikami OWES;
• wywiady indywidualne pogłębione z klientami OWES;
• obserwację metodą tajemniczego klienta.

Zestawienie liczby respondentów i źródeł wiedzy przedstawia poniższa tabela.

Tabela 2. Liczba respondentów i źródła wiedzy

Źródło: opracowanie własne

Teoria zmiany projektu – narzędzie badania
Zgodnie z logiką badania przedstawioną w raporcie metodologicznym, Wykonawca w pierwszej kolejności odtworzył teorię zmiany, która następnie będzie weryfikowana w ramach obu badań. Teoria zmiany to ciąg przyczynowo-skutkowy pomiędzy nakładami, mechanizmem uruchamianym interwencją (w tym przypadku interwencją jest realizacja projektu „WOES”, jego działania) i efektem zachodzącym w określonym kontekście społeczno-kulturowym (CIMO: Context – Input – Mechanism – Outcome). Łańcuch przyczynowy łączy nakłady/działania z rezultatami i oddziaływaniem. Oznacza to, że łańcuch przyczynowy odzwierciedla tzw. teorię programu (czy inaczej teorię zmiany), w odniesieniu do sposobu, w jaki interwencja ma wywierać zamierzony wpływ. Taka teoria osadzona jest w tradycyjnej matrycy logicznej, choć ta ostatnia może nie określać wprost wszystkich przyjmowanych założeń, podczas gdy ich weryfikacja jest centralnym elementem podejścia opartego na teorii. Rolą ewaluacji opartej na teorii jest badanie założeń leżących u podstaw tego łańcucha rozumowania. Jednym z takich powiązań jest to, że obserwowane rezultaty są efektem podjętych działań w ramach projektu i dostarczonych produktów, a nie odwrotnie.

Teoria zmiany została określona na podstawie analizy dokonanej w następujący sposób:

• Analiza założeń projektu i powiązań między różnymi elementami;
• Odczytanie tych założeń w kontekście badania jakościowego;
• Na podstawie tych dwóch czynności badawczych sformułowano podstawowe tezy teorii zmiany projektu.

Projekt realizuje 5 celów szczegółowych poprzez 3 zadania z bardzo szczegółowo opisanymi poszczególnymi pozycjami budżetowymi. Wyznaczono 14 wskaźników (oraz 10 dodatkowych dla kobiet i mężczyzn), w tym 4 wskaźniki produktu i 10 – rezultatu. Na bazie analizy desk research odtworzono same założenia projektu, wskazane we wniosku o dofinansowanie oraz powiązania między celami planowanej interwencji, grupami docelowymi, planowanymi/podejmowanymi działaniami (zadaniami projektu i podzadaniami) oraz produktami i rezultatami. Aby uczynić analizę bardziej przejrzystą, zadania podzielono na podzadania odzwierciedlone w jednej lub kilku pozycjach budżetowych: w ramach projektu realizowanych/planowanych jest aż 36 podzadań. Powyższe powiązania odtworzone zostały w tabelach nr 7-10 w aneksie nr 2 i przeanalizowane poniżej, aby odtworzyć teorię zmiany.

Analiza wykazała, że powiązania te są bardzo złożone i wielowymiarowe – nie mamy do czynienia z jednoznaczną strukturą projektu, w której np. każdemu celowi szczegółowemu przypisana jest inna grupa, inne działania i inne produkty/rezultaty.

W przypadku projektu „WOES” w większości przypadków cele, zadania, produkty i rezultaty są powiązane z co najmniej kilkoma innymi celami, zadaniami, produktami i rezultatami, i wpływają na siebie nawzajem.

Większość podzadań pośrednio lub bezpośrednio realizuje kilka celów szczegółowych (vide tabela nr 8) oraz obejmuje kilka grup docelowych (vide tabela nr 7). Z kolei wskaźniki produktu i rezultatu zostały określone w sposób bardzo ogólny. Dlatego też w wielu przypadkach nie da się jednoznacznie przypisać danego działania (pozycji budżetowej) czy podzadania do danych wskaźników produktu i rezultatu.

Przykładem może być tu choćby doradztwo kluczowe, działające zarówno na rzecz PS, PES bez DG jak i grup inicjatywnych składających się z osób fizycznych (nie tylko zagrożonych WS) przyczyniają się zarówno do zwiększenia liczby miejsc pracy w przedsiębiorstwach społecznych (wskaźnik R1), jak i do zwiększenia liczby organizacji pozarządowych prowadzących działalność odpłatną pożytku publicznego lub działalność gospodarczą utworzonych w wyniku działalności OWES (R4), jak i de facto – pośrednio lub bezpośrednio – wszystkich pozostałych wskaźników (poza wskaźnikiem P4, dotyczącym środowisk lokalnych, z którymi akurat doradcy kluczowi nie pracują). Z kolei wśród innych pozycji budżetowych znajdują się zarówno takie, które przyczyniają się bezpośrednio tylko do realizacji jednego lub kilku wskaźników (przykład: szkolenie dla grup inicjatywnych PS – bezpośrednio: wskaźniki P1, P2, R4, R6, ale pośrednio także R1, R2, możliwy także wpływ na R5, R7 i R10).

Mimo to podjęto próbę dopasowania poszczególnych podzadań do wskaźników. Powiązania te przedstawia tabela nr 9 w załączniku nr 2. Także cele szczegółowe powiązane są ze wskaźnikami, co wskazuje tabela nr 10.

Analiza powyższych tabel w świetle badań jakościowych z przedstawicielami OWES wskazuje, że kluczowym elementem teorii zmiany WOES jest dążenie do usamodzielnienia i do ekonomizacji podmiotów ekonomii społecznej, czemu sprzyjać ma włączenie ich w łańcuch wartości i dostaw usług publicznych (cel szczegółowy 4 i 5). Wskazują na to respondenci z OWES – także budowanie partnerstw służy ekonomizacji i usamodzielnianiu:

Działalność partnerska polega na tym, że jeśli mamy partnerstwo biznesowe, to staramy się kojarzyć ich interesy. Interesem przedsiębiorcy jest żeby być odbiorcą danych produktów. Interesem jest, że ten przedsiębiorca wynajmie lokal PES-owi, a PES wyremontuje lokal. Działania wynikające z twardego interesu ekonomicznego. Nie na zasadzie ekonomii żebractwa, ale obopólnych korzyści.

Jednocześnie nie oznacza to, że działania WOES mają charakter neoliberalny i nie uwzględniają szczególnej sytuacji PES oraz ich społecznej misji. Nastawienie tych ostatnich na cele społeczne jest dla WOES także bardzo istotnym elementem – służyć temu ma właśnie włączanie PES-ów w łańcuch dostaw i wartości:

Staramy się przez ES rozwiązywać konkretne problemy. Wierzymy w definicję ES która jest w KPRES-ie – reintegracja + rozwój lokalny + usługi użyteczności publicznej. Staramy się co do większości przedsiębiorstw, które wspieramy, by działały nie tylko dla klientów indywidualnych, ale też świadczenie usług użyteczności publicznej. Usługi opiekuńcze, przedszkola, żłobki, rewitalizacja. Zdarzyło się, że grupa inicjatywna się rozpadła. Rozwiązujemy problemy społeczne naszych klientów.

Niezwykle istotne dla osób tworzących WOES jest tu także wykorzystanie i promowanie innowacyjnych sposobów rozwiązywania problemów społecznych. Dotychczasowe sposoby działania nie zawsze odpowiadają złożonej rzeczywistości nowoczesnego świata czy też choćby sytuacji w samym subregionie konińskim – dlatego w przeciwieństwie do innych OWES-ów z województwa wielkopolskiego, WOES w mniejszym stopniu skupia się na wspieraniu podmiotów reintegracyjnych, a w większym – na przedsiębiorczości społecznej par excellence:

Podmiotów reintegracyjnych nie chcemy już rozwijać. Mamy teraz nasycenie podmiotami reintegracyjnymi, brak potrzeby powstawania kolejnych, najwięcej ZAZ-ów w Polsce (9 ZAZ-ów w Wielkopolsce,). Te podmioty walczą o uczestnika.

Zdiagnozowaliśmy, że średnio uczestnik przebywa 13 lat w WTZ (zresztą WTZ-y istnieją właśnie od 13 lat, i stąd się to często bierze). Czasem ta reintegracja nie postępuje naprzód. Rozwiązaniem jest utworzenie PS. Zaczęliśmy szukać wokół tych WTZ przedsiębiorstw i samorządów, które mogłyby zakupywać usługi i produkty od tego PS. Ten proces trwał długo. WTZ-y nie chciały pozbywać się uczestników (finansowanie idzie za uczestnikiem), rodzice się bali. Ale krok po kroku udało się coś takiego zrobić.

Równolegle (poniekąd jako „praca u podstaw”) wykonywane są czynności, które mają na celu przygotowanie osób zagrożonych wykluczeniem społecznym do działania w takich usamodzielniających się podmiotach (reintegracja społeczna). Przedstawicielom WOES zależy na stworzeniu przyjaznego środowiska pracy dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym:

Pracodawcy bywają agresywni wobec osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Kiedy nie ma podmiotu, którym zarządzają ludzie zaznajomieni z tym problemem, nie da się stworzyć przyjaznego stanowiska pracy. A my staramy się tworzyć taki model, by przedsiębiorstwo mogło np. przyjąć ludzi, którzy mają problemy z uzależnieniami i mogą mieć nawrót – wtedy mają 1-2 dni wolnego.

W świetle powyższych wniosków, teorię zmiany projektu WOES można opisać następującymi podstawowymi tezami:

• Działania w zakresie doradztwa edukacyjno-zawodowego (doradztwo, usługi, promocja) przyczynią się do wzrostu wiedzy i umiejętności przedstawicieli PES oraz ich „ekonomizacji”, a co za tym idzie – samodzielności i konkurencyjności tych podmiotów na rynku, wzmocnienia jakości i efektywności produktów i usług PES; to przyczyni się z kolei do większej liczby miejsc pracy w PES i trwałości tych miejsc pracy oraz reintegracji społeczno-zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym;
• Działania edukacyjno-informacyjne (animacja, publikacje, portal, badania i diagnozy, fora) przyczynią się do zwiększenia poziomu wiedzy na temat ES i tworzenia jej pozytywnego wizerunku, a także do wzrostu poziomu kooperacji wokół ES w subregionie konińskim, czego pośrednim efektem będzie powstawanie nowych PES i wzmocnienie istniejących (nowe miejsca pracy, trwałość istniejących, wzrost przychodów).
• Wizyty studyjne, warsztaty wymiany doświadczeń i inne działania edukacyjno-informacyjne zainspirują uczestników i zmotywują ich do silniejszej kooperacji na rzecz PES oraz do tworzenia innowacyjnych rozwiązań;
• Działania w zakresie inkubacji, dotacje i wsparcie pomostowe przyczynią się do wzmocnienia jakości i efektywności produktów i usług PES, a pośrednio – do wzrostu liczby PES (w tym NGO-s), liczby miejsc pracy i przychodów PES;
• Działania w zakresie systemu zapewniania jakości OWES przyczynią się do realizacji coraz lepszych usług na rzecz PES, a więc pośrednio – do celów wskazanych w punktach 1-4 powyżej.

Dla realizatorów projektu poza wzrostem liczby podmiotów ekonomii społecznej i zatrudnienia w nich istotne są cele związane ze wzrostem świadomości społecznej na każdym poziomie:

O spółdzielczości powinni się już uczyć w szkołach, np. w siódmej klasie.

Ma to owocować wzrostem jakości funkcjonowania PES, rozwojem współpracy ze środowiskiem lokalnym: z samorządami, z biznesem, ze szkołami, z instytucjami działającymi na rzecz rozwoju społecznego.

Sposób przeprowadzenia analizy efektywności
Analiza efektywności, rozumianej jako ocena relacji pomiędzy nakładami a osiągniętymi efektami, została opracowana na podstawie dwóch źródeł danych.

Pierwszym z wykorzystanych źródeł była dokumentacja. W ramach wykonanej analizy desk research (analiza wniosku o dofinansowanie i wniosków o płatność) wykonawca przeprowadził następujące działania:

• Przyporządkowanie poszczególnych zadań/pozycji budżetowych poszczególnym celom szczegółowym.
• Oszacowanie nakładów planowanych we wniosku i realnie poniesionych na osiągnięcie poszczególnych celów szczegółowych na podstawie ww. przyporządkowania, obliczenia kwoty kosztów bezpośrednich przeznaczonej/wydanej na dany cel oraz dodanie proporcjonalnego narzutu kosztów pośrednich;
• Oszacowanie kosztów przypadających na planowaną jednostkę poszczególnych planowanych do osiągnięcia wskaźników produktu i rezultatu;
• Oszacowanie stopnia finansowego wykonania danego zadania w procentach;
• Ocena stopnia osiągnięcia wskaźników produktu i rezultatu;
• Porównanie wydatków planowanych i rzeczywiście poniesionych w odniesieniu do jednostki planowanego wskaźnika.

Wyniki powyższej analizy zostaną uzupełnione o drugie źródło danych, jakim są informacje na temat nakładów i osiągniętych efektów, pozyskane od respondentów badania. W ostatecznej wersji raportu, wyniki powyższej analizy zostaną uzupełnione o drugie źródło danych, jakim będą informacje o nakładach i efektach, pozyskane od respondentów wywiadu grupowego w OWES. Zostaną one poddane analizie jakościowej.

Wyniki badania

Poniższy rozdział przedstawia odpowiedzi na pytania badawcze sformułowane na podstawie zrealizowanych badań. Poszczególne jego podrozdziały odpowiadają wszystkim pytaniom badawczym, które miały zostać zadane w ramach badania. Każdy z podrozdziałów przypisany jest do jednego pytania badawczego.

Odpowiedź na pytania badawcze: „W jakim stopniu i w jaki sposób wdrożono rekomendacje zaproponowane przez ewaluatora w wyniku realizacji pierwszej ewaluacji?” oraz „Jakie działania powinien podjąć OWES by zwiększyć skuteczność, efektywność, użyteczność i trwałość swoich działań? (rekomendacje)” stanowią rekomendacje, przedstawione w rozdziale 4 niniejszego raportu.

W jakim stopniu udało się osiągnąć zakładane cele projektu?

Jednym z kluczowych elementów ekonomii społecznej jest tworzenie miejsc pracy dla osób w najtrudniejszej sytuacji, które gwarantują dobrą jakość pracy i godne wynagrodzenie. Zaproponowane działania mają doprowadzić do istotnego zwiększenia liczby miejsc pracy, równocześnie zapewniając ich jakość, stabilność i godziwe wynagrodzenia.3 Cele ewaluowanego projektu wpisywały się w powyższe założenia w sposób odpowiedni.

Celem głównym projektu (zgodnie z zapisami wniosku o dofinansowanie) było wzmocnienie sektora ES w subregionie konińskim i zwiększenie dostępności do usług wsparcia oraz poprawa sytuacji na rynku 105 PES.

Cel główny dookreślony został przez następujące cele szczegółowe:

• Zwiększenie poziomu wiedzy 600 K i M, w tym 400 os. zagrożonych wykluczeniem społecznym, przedstawicieli PES, NGO, JST, otoczenia biznesu, szkół i uczelni wyższych subregionu na temat ES, PES, PS, ich usług i produktów oraz tworzenie pozytywnego wizerunku ES (do IX.18r).
• Zwiększenie szans na rynku pracy oraz dostępności do reintegracji społecznej i zawodowej dla 400 osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, (do IX.18r).
• Wzrost poziomu kooperacji i zwiększenie o 22 liczby środowisk, wspólnie realizujących przedsięwzięcia rozwijające ES (do IX.18r).
• Wzmocnienie jakości i efektywności produktów oraz usług PES, tworzenie standardów jakości, profesjonalizacja usług oraz potencjału 105 PES (nowych i istniejących) oraz utworzenie 200 m-c pracy w PES (133 w nowych i 67 w istniejących PES), a także wzrost o 13 liczby NGO prowadzących działalność gospodarczą lub odpłatną pożytku publicznego. Wzrost przychodów 50 PS z subregionu o 5% (do IX.18 r).
• Zwiększenie innowacji społecznych we wspólnotach samorządowych subregionu przez dostęp do wiedzy i innowacyjnych rozwiązań w UE oraz włączenie PES w łańcuch wartości i dostaw usług publicznych do (IX 18.)

Większość celów szczegółowych określona została w sposób umożliwiający ocenę stopnia ich osiągnięcia na podstawie przypisanych im wskaźników. Wyjątek stanowi cel 1 i 5, który dotyczy w dużej mierze świadomości na temat możliwości jakie daje ES oraz praktycznego jej wykorzystania. W tym przypadku o osiągnieciu celu decyduje w większym stopniu sam charakter działalności podmiotów, a nie realizacja konkretnego wskaźnika. Ocena zatem ma charakter głównie jakościowy.

Osiągnięte wskaźniki (omówione szczegółowo w rozdziale 3.2) w mierzą efekty związane z realizacją czterech pierwszych celów projektu. We wszystkich przypadkach zostały one osiągnięte lub przekroczone. Najważniejsze wskaźniki dotyczące liczby podmiotów ES objętych wsparciem (207% wartości docelowej), liczby osób objętych wsparciem w projekcie (156% wartości docelowej) oraz liczby miejsc pracy w przeliczeniu na pełne etaty utworzonych w wyniku działalności OWES we wspartych przedsiębiorstwach społecznych (140%), świadczą o realizacji celów projektu.

W przypadku wskaźnika, który dotyczy realizacji celu związanego ze wzrostem potencjału podmiotów objętych wsparciem (cel 4), nie pojawił się on w oficjalnym sprawozdaniu, natomiast na podstawie informacji uzyskanych z wywiadów, można ocenić iż zostanie on osiągnięty.

Prowadzimy takie badanie, bo wpływają dane dotyczące sprawozdań finansowych. Czy wzrosły obroty? Nie mam jeszcze ostatecznych danych, ale tak, wzrosły obroty w większości PES.

W przypadku celu piątego nie da się jednoznacznie wydzielić wpływu konkretnego działania projektu, które wpłynęło na zmianę świadomości i wzrost wiedzy, gdyż jest to wypadkowa wielu czynników. Do najbardziej istotnych czynników, wpływających na zmianę postrzegania ES, zaliczyć można na pewno przykłady istniejących PES, które z powodzeniem przetrwały „próbę czasu” i działają z powadzeniem na rynku stosując takie instrumenty jak klauzule społeczne, czy zamówienia w formule „in-house”. Z informacji uzyskanych w ramach wywiadów indywidualnych można wnioskować, iż szczególnie istotne dla kadry WOES, było podniesienie świadomości w środowisku JST subregionu. Przykłady istniejących podmiotów w praktyce stosujących nowe rozwiązania wskazuje, iż cel piąty został również osiągnięty.

Wszystkie te czynniki wpływają na pozytywną ocenę w zakresie osiągnięcia celów projektu. W opinii ewaluatora, nie ma zagrożenia aby nie zrealizowano celów projektu, a sposób pomiaru ich realizacji pozwala na jednoznaczne stwierdzanie, że zostały w pełni osiągnięte, a w kilku przypadkach nastąpiło nadwykonanie wskaźników.

W jakim stopniu udało się osiągnąć zakładane wartości wskaźników monitoringowych projektu?

Stopień osiągnięcia zakładanych wskaźników monitoringowych projektu według stanu na 30.06.2018 r. (najbardziej aktualne pełne sprawozdanie z realizacji projektu) przedstawia tabela poniżej.

Tabela 3. Stopień osiągnięcia zakładanych wskaźników wg stanu na dzień 30.06.2018

Źródło: opracowanie własne na podstawie wniosku o płatność za okres do 30.06.2018

Wartości wskaźników w projekcie są w znacznej liczbie przypadków osiągnięte w ponad 100%. Jedynym wskaźnikiem którego najprawdopodobniej nie uda się zrealizować, jest: „Liczba osób będących uczestnikami projektów realizowanych w ramach Działań 7.1 i 7.2.”, którego wartość wynosi niewiele ponad 18%.

Dla grupy wskaźników (R7-R10), których metodologia pomiaru zakłada zbadane ich na koniec realizacji projektu lub po jego zakończeniu (R10), nie określono jeszcze wartości. Biorąc jednak pod uwagę poziom osiągnięcia wskaźników produktowych dotyczących liczby osób i podmiotów objętych wsparciem, ich osiągniecie w momencie pomiaru będzie możliwe.

W odniesieniu do osiągniętych wartości wskaźników należy zwrócić uwagę, że nie wystąpiły trudności związane z rekrutacją podmiotów ekonomii społecznej oraz osób (także zagrożonych wykluczeniem społecznym). W chwili obecnej najlepiej osiągnięte wskaźniki dotyczą właśnie liczby podmiotów ES objętych wsparciem (207% wartości docelowej), liczby osób objętych wsparciem w projekcie (156% wartości docelowej), oraz liczby miejsc pracy w przeliczeniu na pełne etaty utworzonych w wyniku działalności OWES we wspartych przedsiębiorstwach społecznych (140%). Ponadto w niemal 100% osiągnięto wskaźniki liczby grup inicjatywnych, które wypracowały założenia co do utworzenia podmiotu ekonomii społecznej oraz liczby osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, objętych wsparciem w ramach programu.

Istnieją pewne różnice między wartościami wskaźników dotyczących kobiet i mężczyzn. W projekcie uczestniczyło więcej kobiet niż mężczyzn (w tym zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym). Natomiast stopień osiągnięcia wskaźników związanych z miejscami pracy jest zbliżony w przypadku obu płci.

Jakie wystąpiły problemy w zakresie osiągnięcia założonych celów i przypisanych im wartości wskaźników monitoringowych projektu? Czy a jeżeli tak, to w jaki sposób OWES poradził sobie z tymi problemami?

Zarówno wyniki analizy desk research oraz wywiady z przedstawicielami WOES wskazują, że nie ma istotnych problemów z osiągnięciem celów i wskaźników. Analiza tabeli wskaźników wskazuje, że – zważywszy, że ewaluacja ma miejsce w końcowej fazie realizacji projektu, ale w dalszym ciągu są realizowane zadania – osiągnięto poziomy wskaźników monitoringowych gwarantujące ich realizację. Można zatem prognozować wysokie przekroczenie większości wskaźników na zakończenie realizacji projektu.

Zdaniem badanych przedstawicieli OWES, choć trudności z osiągnięciem wskaźników nie są duże, a wskaźniki nie są zagrożone, to najtrudniejszy do osiągnięcia jest czwarty cel szczegółowy – przede wszystkim w zakresie wzmocnienia PES na rynku. Trudne jest utrzymanie jakości świadczonych usług i konkurowanie z firmami prywatnymi.

Cały czas problemem dla samych PES jest brak nawyku pracy, dokładności i odpowiedzialności wielu osób pracujących, co także negatywnie wpływa na konkurencyjność tychże przedsiębiorstw. Ponadto zmiany na rynku pracy i rosnące wsparcie socjalne powodują problemy z pozyskaniem odpowiednich pracowników. Trudność tę powiększa wymóg, zgodnie z którym miejsca pracy w spółdzielniach tworzone są osób szczególnie oddalonych od rynku pracy (zagrożonych wykluczeniem społecznym i wpisujących się w definicję przedsiębiorstwa społecznego – posiadających wiele przesłanek wykluczenia). Osoby te są niezwykle trudne do integracji. Zarówno samorządowcy, jak i przedstawiciele spółdzielni wskazują wyraźnie, że dopuszczalne powinno być także zatrudnienie innych osób, inaczej nie da się pogodzić konieczności sprawnego działania rynkowego z działaniami społecznymi. Ponieważ ekonomia społeczna ma służyć reintegracji osób wykluczonych społecznie, nie należy odchodzić od tego podstawowego celu, przy czym zatrudnienie osoby mniej dotkniętej tym problemem np. w roli menedżera może być pomocne.

Trudność jest taka, że widzimy pewne ograniczenia proceduralne. Pierwszym z nich jest to, że czasami osoby są zagrożone wykluczeniem społecznym, ale nie kwalifikują się do kryteriów. Dobrze, żeby decydował o tym OWES albo zewnętrzny arbiter – na przykład na podstawie jakiegoś uzasadnienia.

Samo umocowanie prawne ekonomii społecznej stanowi pewien problem z punktu widzenia ich rozwoju w takiej wersji, jaka jest bliska WOES-owi (ekonomizacja, profesjonalizacja). Trudno na przykład rozbudować spółdzielnię socjalną w większą firmę ze względu na ograniczenia dotyczące liczby przyznawanych dotacji.

Istotnym problemem jest osiągnięcie przez WOES wskaźnika aktywizacji absolwentów projektów w ramach działań 7.1 i 7.2 WRPO – działania te okazały się niespójne. Zdecydowane skrócenie czasu na opiekę nad uczestnikami tych działań nie sprzyja ich efektywności.

Jakie poniesiono nakłady na realizację projektu w poszczególnych obszarach (inkubacja; animacja; reintegracja i wsparcie istniejących przedsiębiorstw społecznych)?

Ewaluatorzy przeprowadzili analizę nakładów poniesionych na realizację projektu w poszczególnych obszarach (inkubacja, animacja, reintegracja i wsparcie istniejących przedsiębiorstw społecznych).

 

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych finansowych WOES

Należy tu zauważyć, że niektóre działania służą kilku obszarom – na przykład doradztwo kluczowe służy zarówno inkubacji, czyli powstawaniu nowych PES (doradztwo dla grup inicjatywnych) jak i wsparciu istniejących PES; warsztaty integracyjne i szkolenia zawodowe dla przyszłych pracowników PES służą zarówno inkubacji, jak i reintegracji etc.; np. monitoring, ewaluacja i koszty pośrednie służą wszystkim obszarom.

Analiza powyższej tabeli wskazuje, że faktycznie relatywnie nakłady w ramach projektu poświęcone są na obszar inkubacji, i one także są najszybciej wydatkowane. Stosunkowo najwolniej wydawane są środki na reintegrację (wydano 57,77% planowanych środków), a mimo to działania w tym zakresie – z punktu widzenia opinii pracowników OWES i wskaźników dotyczących stworzonych miejsc pracy – można uznać za bardzo udane. Są one kluczowe z punktu widzenia osiągnięcia wskaźników rezultatu dotyczących trwałości zatrudnienia i pracy osób zagrożonych wykluczeniem społecznym po zakończeniu programu.

Jaka jest relacja poniesionych nakładów do osiągniętych efektów?

Aby przeanalizować relację nakładów do efektów, dokonano dwóch rodzajów analiz: ilościowej, polegającej na wyliczeniu jednostkowych kosztów osiągnięcia poszczególnych produktów i rezultatów, oraz jakościowej na podstawie wywiadów z kadrą, klientami i samorządami. W chwili obecnej zasadna jest przede wszystkim analiza kosztów jednostkowych osiągnięcia produktów, gdyż rezultaty monitorowane będą po zakończeniu wsparcia.

Najkosztowniejsze z jednostkowego punktu widzenia są działania związane z tworzeniem nowych organizacji, pełnoetatowych miejsc pracy, a także z tworzeniem nowych środowisk, które w wyniku działalności OWES przystąpiły do wspólnej realizacji przedsięwzięcia mającego na celu rozwój ekonomii społecznej. Stosunkowo najmniej kosztowne, co zrozumiałe, jest samo uczestnictwo danej osoby w projekcie. Średni koszt całkowity utworzenia jednego miejsca pracy wynosi 91 196,40 zł. Szczegółowe informacje zawarte są w aneksie nr 3 do raportu.

Analiza jakościowa wskazuje, że efekty działań WOES są widoczne i doceniane przez podmioty objęte wsparciem oraz otoczenie społeczne.

Do najważniejszych korzyści uzyskanych dzięki uczestnictwie w projekcie zaliczają oni:

• sam fakt istnienia swoich podmiotów;
• usprawnienie i profesjonalizację działań; ƣƣrozwinięcie działalności;
• usamodzielnienie i ekonomizację; ƣƣwzrost umiejętności w zakresie działań prawnych, które często budzą obawę u uczestników;
• wzrost wiedzy na temat ekonomii społecznej i prowadzenia działalności w tym obszarze;
• zmiana życia osób, które zaczęły zajmować się ekonomią społeczną, wewnętrzne otwarcie, reintegracja;

Przedstawiciele WOES zauważają, że znacząco poprawiła się kondycja PES w subregionie konińskim, przede wszystkim pod względem finansów i zatrudnienia.

Jako najbardziej efektywne uczestnicy oceniają dotacje, doradztwo (zwłaszcza prawne i specjalistyczne, w tym księgowe) oraz szkolenia. Pamiętać tu należy, że część respondentów postrzega wszystkie działania polegające na bezpośrednich spotkaniach jako doradztwo, które de facto odbywa się w ramach bieżących spotkań.

Podobnie jak w przypadku pierwszej edycji badania respondenci stwierdzili, iż zbyt niskie są limity na wsparcie inwestycyjne dla spółdzielni socjalnych.

Przykłady dobrych praktyk

Spółdzielnia Socjalna Komunalka Rzgów

Spółdzielnia Socjalna Komunalka Rzgów powstała z inicjatywy Starostwa Powiatowego w Koninie oraz Urzędu Gminy Rzgów. W rozwoju pomysłu na podmiot od samego początku aktywnie uczestniczył WOES, miedzy innymi poprzez udział w spotkaniach grupy inicjatywnej. W dniu 19.09.2016r. Spółdzielnia została zarejestrowana w KRS.

Głównym zadaniem Spółdzielni jest odbiór odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości położonych na terenie Gminy. Ponadto spółdzielnia realizuje zlecenia takie jak: sprzątanie rowów i poboczy, usługi kurierskie, usługi remontowe, wycinka krzewów czy naprawa dróg gminnych.

W wyniku przystąpienia do projektu o udzielenie wsparcia finansowego na utworzenie nowych miejsc pracy w ramach Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2014-2020 spółdzielnia pozyskała 120.000,00 zł wsparcia finansowego oraz 52.500,00 zł wsparcia pomostowego. Nastąpiło zatrudnienie 5 osób zagrożonych wykluczeniem społecznym.

Za środki z dotacji zakupiono następujący sprzęt:

• Śmieciarka Man 28-314
• Śmieciarka Daimlerchrysler Atego
• Bus Renault Trafic

Pojazdy te są monitorowane, mają zamontowane nadajniki GPS, dzięki którym można obserwować gdzie w danej chwili znajdują się pojazdy i z jaką prędkością się poruszają.

Podmiot dynamicznie się rozwija, głównie dzięki zamówieniom samorządowym (jednak dywersyfikuje swoją działalność również na rynku firm prywatnych). W grudniu 2017 Została podpisana kolejna umowa o wsparcie finansowe i pomostowe w wyniku której spółdzielnia pozyskała 72.000,00 zł na zakup koparko-ładowarki, samochodu wywrotki z HDS-em oraz zagęszczarki.

Dzięki wsparciu pomostowemu zatrudniono kolejne 3 osoby.

W chwili obecnej Spółdzielnia zatrudnia 11 osób:

• Prezes – 1 osoba
• Pracownicy administracyjni – 2 osoby
• Kierowcy – brygadziści – 2 osoby
• Pracownicy gospodarczy – 6 osób

Dodatkowe wsparcie z jakiego skorzystał podmiot (poza wsparciem dotacyjnym) to wsparcie marketingowe (wizytówki, strona internetowa, wydrukowane ulotki), wsparcie szkoleniowe oraz wsparcie doradcy finansowego. Istotne było również wsparcie w postaci dyspozycyjnej pomocy prawnej w sprawach ogólnych oraz trudnych kwestii realizacji zamówieniach publicznych. Dzięki OWES-owi zawiązano sieć współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami i podmiotami publicznymi głównie na terenie gminy.

Spółdzielnia jest jedną z pierwszych w regionie w której zadanie wywozu odpadów komunalnych zlecone zostało przez zastosowanie procedury zamówienia „in-house” oraz brała udział w zamówieniach publicznych, w których zostały zastosowane klauzule społeczne.

Spółdzielnia Socjalna Na Winiarach

Spółdzielnia Socjalna Na Winiarach została założona przez Caritas Archidiecezji Gnieźnieńskiej i Archidiecezję Gnieźnieńską. Podmiot prowadzi Bar Mleczny na jednym z gnieźnieńskich osiedli. Zatrudnione w Spółdzielni zostały przede wszystkim osoby mające trudności z odnalezieniem się na rynku pracy, m.in. samotne matki – mieszkanki Domu Matki i Dziecka prowadzonego przez Caritas Archidiecezji Gnieźnieńskiej.

Geneza powstania podmiotu wiąże się z wcześniejszą inicjatywą proboszcza, który miał w planach założenie innej spółdzielni socjalnej. Dzięki temu nawiązana została współpraca z WOES, która zaowocowała skonkretyzowaniem pomysłu. Już wcześniej zauważono, iż na osiedlu Winiary w Gnieźnie, jest dużo starszych osób, które chciałyby tanio i dobrze zjeść oraz potrzebują pomocy w zakresie sprzątania. Po wielu konsultacjach zapadła decyzja, iż otworzenie baru mlecznego będzie najlepsza odpowiedzią na potrzebę rynku. Po przejściu cyklu wsparcia doradczego i szkoleniowego w WOES, podmiot zarejestrowano w KRS 1 czerwca 2016 roku, natomiast działalność została rozpoczęta we wrześniu 2016 r.

W wyniku przystąpienia do projektu o udzielenie wsparcia finansowego na utworzenie nowych miejsc pracy w ramach Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2014-2020 spółdzielnia pozyskała 120.000,00 zł wsparcia finansowego oraz 82.500,00 zł wsparcia pomostowego. Nastąpiło zatrudnienie 5 osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, w tym 4 osoby długotrwale bezrobotne i jedna osoba z niepełnosprawnością.

Wsparcie z OWES-u (w postaci szkoleń, doradztwa, doradztwa zawodowego i psychologicznego, warsztatów motywacyjno – integrujących, szkoleń zawodowych) w bardzo dużym stopniu wspierało działalność spółdzielni. Zdaniem członków spółdzielni, bez pomocy WOES, nie byłoby możliwe stworzenie konkurencyjnej oferty, a być może również utrzymanie biznesu. Dzięki zakupowi dobrej jakości sprzętów, zdobyto rzeszę stałych klientów, a dzięki wsparciu pomostowemu uzyskano płynność finansową, w zdecydowanie szybszym czasie, niż przewidywano. Wsparcie jest oceniane jako kompleksowe, w zakresie wyczerpującym oczekiwania.

Spółdzielnia oprócz prowadzenia baru, oferuje usługi cateringowe dla lokalnego przedszkola oraz usługi sprzątania. Jednak głównym obszarem działalności jest prowadzenie baru.

Aktualnie podmiot zatrudnia 7 osób (w tym jedną w ramach umowy cywilno-prawnej), co świadczy o jego rozwoju. Pewną barierą rozwojową jest brak odpowiedniego pracownika, który mógłby dostarczać posiłki na indywidualne zamówienia.

Podmiot zaopatruje się u lokalnych dostawców, natomiast głównym klientem spółdzielni są osoby fizyczne. W związku z tym niezwykle istotne jest dbanie o wysoką jakość oferowanych usług. Szczególnie istotne jest to w branży gastronomicznej, gdzie presja konkurencji jest stale obecna.

W jakim stopniu oferta OWES była adekwatna do potrzeb klientów?

Adekwatność oferty do potrzeb
Respondenci badania jakościowego – przedstawiciele nowych i istniejących PES oraz samorządów uczestniczyli w takich działaniach jak:

• szkolenia dotyczące zakładania i prowadzenia podmiotów ES, prawne i marketingowe;
• szkolenia zawodowe;
• doradztwo kluczowe i biznesowe, z zakresu prawa, dokumentacji, księgowości, marketingu;
• działania animacyjne – spotkania, budowanie partnerstw;
• warsztaty z PES i samorządami w krajach takich jak Hiszpania i Francja;
• inkubacja: dotacje, wsparcie pomostowe.
• publikacje

Ogólna ocena adekwatności wsparcia do potrzeb była bardzo wysoka. Przede wszystkim podkreślano ciągłość wsparcia, a także szybki, bezpośredni kontakt. Najwyżej oceniane były dotacje i wsparcie pomostowe oraz doradztwo, zwłaszcza dotyczące kwestii prawnych. Umiarkowane było zainteresowanie szkoleniami zawodowymi oferowanymi w ramach projektu, co wiąże sią z faktem, iż osoby zatrudniane w PS nie przejawiają dużej chęci do przekwalifikowania się. Niezwykle ważna dla respondentów była duża dostępność doradców oraz indywidualne prowadzenie uczestnika.

W przypadku szkoleń wielu respondentów wskazywało, że cykl dla powstających podmiotów był bardzo długi, a część uczestników posiadała już wiedzę, która była przekazywana na niektórych częściach szkolenia. Być może w przyszłości wskazane byłoby dostosowanie planu szkoleń do poszczególnych osób np. na podstawie wstępnego testu wiedzy. Ponadto sama forma szkoleń wyjazdowych nie zawsze odpowiadała potrzebom podmiotów.

Najlepiej byłoby takie szkolenie dla pracowników zrobić na miejscu, a nie wyjazdowe szkolenie na 3 dni... Przy drugim projekcie była taka sama sytuacja. Miałam problem, żeby wysłać gdzieś pracownika.

Długość cyklu stanowi trudność zwłaszcza dla osób bezrobotnych przygotowujących się do założenia spółdzielni. Konieczne jest wtedy pozostawanie bez pracy przez cały okres szkolenia. Zastrzeżenia wobec szkoleń dotyczyły również zbyt teoretycznego ich charakteru.

Najbardziej adekwatne do potrzeb respondentów były te narzędzia wsparcia, które umożliwiają bezpośredni kontakt i interakcję (doradztwo, mentoring):

Bardzo duża była pomóc przy pisaniu biznesplanu

Respondenci również korzystają z publikacji które wydał WOES.

Korzystałam z publikacji, mam je wszystkie na półce. Oceniam je bardzo wysoko, są bardzo przydatne.

Warto rozważyć w kolejnych projektach odchodzenie od form stricte szkoleniowych, zwłaszcza długotrwałych, w kierunku metod indywidualnych i interaktywnych.

Jak klienci OWES oceniają jakość oferowanych usług i dlaczego?

Szkolenia
Pozytywna ocena organizacji szkoleń również została podtrzymana przez respondentów drugiej edycji badania. Szkolenia w znacznej mierze odpowiadały potrzebom respondentów. Niewiele było wątpliwości co do ich jakości, zarówno jeśli chodzi o prowadzenie przez trenerów, jak i o materiały szkoleniowe.

Żadne szkolenia nie były gorzej poprowadzone. U mnie trzech pracowników skorzystało ze szkoleń, jeden poszedł na kurs prawa jazdy, drugi jest na kursie na to samo prawo jazdy i na obsługę operatora koparko- -ładowarki i WOES to finansował. To jest szczególnie cenne.

Kwestie takie jak: noclegi, wyżywienie i sale nie budziły zastrzeżeń respondentów.

Świetnie przygotowana kadra, bardzo dobra sala, wyżywienie.

Niczego nie trzeba zmieniać.

Bardzo istotną kwestią dla respondentów był interaktywny charakter szkoleń – możliwość bezpośredniego omawiania z trenerem kwestii interesujących dla osób przechodzących szkolenie oraz otrzymywania odpowiedzi na pytania oraz możliwość kontaktu z trenerem po szkoleniu.

Wysoki poziom trenerów, ciekawe szkolenia, bardzo dobre warunki, materiały. Możliwość kontaktu po szkoleniu.

Doradztwo, usługi, mentoring
Doradztwo, mentoring i usługi były oceniane bardzo pozytywnie. Podobnie jak wskazano w poprzedniej edycji badania, doradztwo ze strony WOES, zarówno kluczowe, jak i biznesowe czy specjalistyczne było bardzo wysokiej jakości. Dla respondentów szczególnie istotne jest doradztwo dotyczące kwestii prawnych, gdyż prowadzenie podmiotów ekonomii społecznej jest zdaniem większości z nich skomplikowanym przedsięwzięciem.

Pomoc w przygotowaniu startu, dotacja, usługi konsultacyjne – to było bezcenne. Wysoko wykwalifikowana kadra. Idealnie dopasowane do naszych potrzeb.

Warto również podkreślić, iż profesjonalne i uprzejme podejście pracowników WOES do klienta było zauważane przez wsparte podmioty.

A oprócz tego, to co mnie zawsze uderza, co zawsze opowiadam współpracownikom, że jest ta pomoc, to sympatycznie się dzwoni i rozmawia.

Działaniem które przez wszystkich uczestniczących w nim respondentów zostało oceniony bardzo dobrze jest mentoring. Był niezwykle potrzebny jako najbardziej przekonująca forma przekazywania informacji – autorytet osoby z dużym doświadczeniem działa na uczestników pozytywnie.

Inkubacja (w tym dotacje, wsparcie pomostowe)
Podobnie jak w poprzedniej edycji badania, wsparcie dotacyjne było w zgodnej opinii respondentów z nowo powstałych podmiotów ekonomii społecznej zdecydowanie najważniejsze – bez niego wielu z nich nie mogłoby rozpocząć czy też rozwinąć działalności.

Nie udałoby się bez wsparcia OWES-u. Pomogły dotacje, wsparcie pomostowe.

Wsparcie na nowe miejsca pracy dla nas jest ważne, będziemy otwierać filię, więc dotacje inwestycyjne, pomostowe plus cały szereg doradztwa, to jest dla mnie idealne.

Respondenci narzekali na duże skomplikowanie procedur przy ubieganiu się o wsparcie dotacyjne. Należy rozważyć, czy możliwa byłaby rezygnacja z jakichkolwiek wymogów np. w zakresie załączników. Niezwykle ważne było w tym przypadku wsparcie kadry WOES.

Procedura jest trudna, ale dzięki pomocy prawnej i merytorycznej sprawnie ją przeszliśmy

Wsparcie pomostowe dla wszystkich respondentów było nieodzownym warunkiem powodzenia planowanego przedsięwzięcia.

Nie można wyróżnić jednej ścieżki wsparcia w inkubacji. Podobnie jak w animacji i wspieraniu istniejących podmiotów wszystko zależy od preferencji podmiotów. Należy również podkreślić, że jest to dobrze oceniane i jako takie powinno być utrzymane. Właściwie każdy klient korzysta w inkubacji z różnych dostępnych form.

Animacja, wizyty studyjne, publikacje etc.
W ramach projektu realizowano szereg działań związanych z animacją, networkingiem i budowaniem partnerstw lokalnych. Pomimo prowadzonych działań, pojawiają się liczne głosy, iż cały czas świadomość na temat ekonomii społecznej jest niewielka.

ES nie jest widoczna. Jej znaczenie jest niewielkie. Brakuje świadomości, zwłaszcza w samorządach.

Pozytywny efekt dla efektywności promowania ES mają przede wszystkim istniejące podmioty, które odniosły sukces rynkowy.

Dzięki WOES znaczenie ekonomii społecznej wzrosło, powstają nowe spółdzielnie. Widoczność jest niewielka.

Osoby które uczestniczyły w działaniach animacyjnych, wysoko oceniają ich efekty. W kontaktach z samorządami grupy inicjatywne czy też PES, nie są często w stanie przebić się ze swoimi pomysłami. Lokalne JST są bardziej skłonne z nimi rozmawiać, gdy tę rozmowę inicjuje WOES. Często wskazywano na braki wiedzy dotyczące specyfiki działalności PS wśród pracowników JST.

Nadal jest mała wiedza samorządowców o spółdzielniach socjalnych.

Wizyty studyjne stanowią doskonały sposób na popularyzację ES wśród wszystkich grup interesariuszy. Osoby które skorzystały z tej formy, zgodnie podkreślają przydatność tego typu działań. Dają one szerszy ogląd sytuacji i pokazują możliwości jakie daje ES.

Wizyta studyjna w Manchesterze, bardzo pozytywnie to oceniam. Zupełnie inaczej spojrzeliśmy na to, jak działają spółdzielnie, jak działa samorząd tamtejszy. Najbardziej zapadło nam w pamięć, że samorządy zlecały własnym podmiotom. Tam prawo jest dużo lepsze. Nam ustawy narzucają nasz sposób działania, blokują pewne rzeczy, gdzie można by wyjść zupełnie dalej.

Jakie potrzeby klientów nie zostały zaspokojone?

Wsparcie dotacyjne udzielane przez OWES, przez część respondentów ocenione było jako zbyt niskie.

Oczekujemy większego wsparcia w postaci dotacji osobowych.

Przydałyby się dodatkowe środki, dotacja na dalszy rozwój. Pracujemy na żywym organizmie, który się rozwija.

W związku z wskazanym w poprzedniej edycji badania problemem związanym z niewystarczającymi umiejętnościami zarządzania przedsiębiorstwami wśród osób zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym, przydatne byłoby PES-om wsparcie menedżerskie. Warto przetestować wspomnianą formułę „latającego menedżera”, który opiekowałby się od strony zarządczej kilkoma nowo powstającymi spółdzielniami na pierwszym etapie ich działalności.

Cały czas obszarem, który jest szczególnie deficytowy według respondentów, jeśli chodzi o umiejętności, jest obszar prowadzenia dokumentacji, księgowości i kadr. W tym zakresie respondenci potrzebują każdego rodzaju wsparcia, także szkoleniowego, pod warunkiem, że ma ono charakter praktyczny.

Rozwijać należy także wsparcie mentoringowe udzielane przez osoby, które znają się na prowadzeniu działalności gospodarczej. Wsparcie to może w przyszłości przybierać też formę działań „aniołów biznesu”, którzy być może nie tylko doradzaliby, ale także inwestowali w przedsięwzięcia związane z ES.

Promocja i reklama podmiotów ES, ale i samej ekonomii społecznej jest również niewystarczająca zdaniem wielu badanych.

Wzrasta też świadomość znaczenia ES. Niestety jest ona mało widoczna

Jak wskazano wcześniej, mimo iż WOES wykonuje działania animacyjne, wielu respondentów nie wiedziało o nich. Sami samorządowcy wskazywali, że brakuje im spotkań i sieciowania, mimo iż spotkania tego typu odbywały się – jednak cały czas jest zapotrzebowanie na nie.

W poprzedniej edycji badania wskazano, iż dla każdej inicjatywy należałoby przeprowadzić przynajmniej na niewielką skalę indywidualne badania rynkowe. WOES tego typu badania prowadził, i część respondentów wskazała na przydatność tego typu działań.

Ze strony kadry WOES wskazano na istotny brak w zakresie kompleksowości wsparcia w postaci braku możliwości udzielania pożyczek dla PES.

Nie mogliśmy dać pożyczek, musieliśmy wspierać się instytucjami zewnętrznymi. System wygląda tak, że my pośredniczymy dla funduszu, a może gdyby umożliwiono nam start byśmy byli pośrednikiem finansowym, to byśmy mieli pełne spektrum działań.

Jaka jest trwałość miejsc pracy utworzonych w PES (nowopowstających i już istniejących) dzięki wsparciu ze strony OWES?

gotowana, zmotywowana grupa inicjatywa lub kadra zarządzająca podmiotu, który zamierza uruchomić PS. Z pewnością też nie może tu występować tylko motywacja związana z finansami. Doradcy na etapie inkubacji starają się rozpoznawać motywację podmiotów/liderów, bo ma to później wpływ na trwałość i funkcjonowanie na rynku. Wspomniany problem w mniejszym stopniu dotyczy już istniejących podmiotów.

Spora część to istniejące przedsiębiorstwa, tworzone wcześniej. One się rozwijają, współpracujemy od lat.

W ocenie badanych podmiotów, trwałość miejsc pracy oceniana jest wysoko, jedynie w jednym z badanych przypadków respondent deklarował zmniejszenie zatrudnienia w najbliższej perspektywie czasowej. Pozostałe podmioty deklarowały przynajmniej utrzymanie utworzonych miejsc pracy lub też utworzenie dodatkowych.

Powstało 5 nowych miejsc pracy, wszystkie na umowę o pracę na czas nieokreślony. To są trwałe miejsca pracy.

Główne problemy dotyczące trwałości miejsc pracy związane są głównie z pracownikami, którzy borykają się z szeregiem problemów charakterystycznych dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym.

Stworzyliśmy łącznie 8 nowych miejsc pracy. 3 się nie utrzymały z winy zatrudnionych (więzienie, alkohol). Reszta jest zatrudniona na umowę o pracę na czas nieokreślony.

Bardzo trudne jest utrzymanie pracowników. Z jednej strony mamy świadczyć duże usługi, ale mamy namówić do pracy osoby, które nie chcą pracować. Mówi się, że młodzi nie chcą pracować. Mam bardzo fajnych pracowników, chcę, by chcieli przychodzić do tej pracy. Często problemem jest alkohol, niektórzy pracownicy mają „poniedziałkową chorobę”.

Większość badanych zdawała sobie również sprawę, iż wiele zależy od tego, jaka będzie w przyszłości sytuacja rynkowa. W trochę innej sytuacji są podmioty (najczęściej spółdzielnie socjalne), których założycielami są samorządy. Mają one stabilność zleceń i nie są tak narażone na wahania koniunktury. W ich przypadku istnieje jednak zagrożenie polegające na uzależnieniu prowadzonej działalności gospodarczej od zleceń samorządowych.

Wybory samorządowe mogą być jednym z czynników zewnętrznych wpływających na trwałość ES, zwłaszcza na poziomie lokalnym. Istnieje duża obawa zarówno wśród OWES-ów, jak i klientów instytucjonalnych (CIS, spółdzielnie osób prawnych, itp.), że zmiana władzy i pojawianie się wśród rządzących osób, które nie utożsamiają się z ekonomią społeczną, może pogorszyć sytuację podmiotów lub nawet doprowadzić do ich likwidacji. Może też skończyć stosowanie klauzul społecznych. Dlatego istotne na etapie inkubacji i tworzenia biznesplanu jest poszukiwanie dywersyfikacji źródeł dochodów dla PES.

Pozyskujemy klientów z biznesu, staramy się pośredniczyć w negocjacjach, jesteśmy od momentu, kiedy te podmioty powstają, układamy całe porozumienie biznesowe, staramy się opracowywać [je] od strony technicznej, formalnej a skończywszy na negocjacji umów.

Warto również zwrócić uwagę na miejsca pracy, które powstały w podmiotach dodatkowo, bez dotacji. Brak jednak informacji, czy mają one inną trwałość, niż te, które dzięki dotacji powstały.

Są również miejsca pracy utworzone bez dotacji, bo dotacji było mniej niż miejsc pracy. Były udzielone na 5 miejsc pracy, a przedsiębiorstwo tworzyło 7.

Jakość i trwałość miejsc pracy możliwa jest wtedy, gdy podmiot ma stabilne dochody. W tym celu potrzebny jest popyt na produkty lub usługi. Pomaga w tym stabilna działalność OWES, mająca na celu przekonanie przedsiębiorców i samorządów do stałych kontaktów biznesowych z PES.

W jakim stopniu zakres działań OWES wyczerpuje zakres sformułowany w standardach AKSES?

W ramach pierwszego etapu ewaluacji przeprowadzono badanie typu mystery client, mające na celu obserwację spełniania wybranych standardów AKSES. Przeprowadzono dwie wizyty w siedzibie w Poznaniu i jedną w Koninie. Poniżej przedstawiamy zestawienie obserwacji i rekomendacji w nawiązaniu do zbadanych standardów AKSES, uzyskane dzięki pracy „tajemniczego klienta”.

Wnioski i rekomendacje

Niniejszy rozdział przedstawia wnioski w postaci syntetycznej odpowiedzi na wszystkie sformułowane przez Zamawiającego oraz Wykonawcę pytania badawcze.

Tabela 5. Wyniki badania mystery client – standardy AKSES

 

Tabela 6. Tabela wniosków i rekomendacji

 

 

Tabela 7. Tabela rekomendacji z I etapu badania

 

 

RAPORT - Perspektywy rozwojowe polskich spółdzielni socjalnych w obliczu założeń
Agendy Miejskiej dla Unii Europejskiej ze szczególnym
uwzględnieniem zagadnień ekonomii cyrkularnej