Przedmowa

Oddajemy w Państwa ręce pierwszą edycję „Katalogu dobrych praktyk” – zbioru najciekawszych, naszym zdaniem, inicjatyw podejmowanych przez samorządy w zakresie społecznie odpowiedzialnych zamówień publicznych tj. zamówień uwzględniających aspekty społeczne ze szczególnym uwzględnieniem współpracy ze spółdzielniami socjalnymi w tym obszarze. Zamówienia oparte są o stan prawny obowiązujący po wejściu w życie nowelizacji ustawy Prawo zamówień publicznych z 2016 roku, a także w oparciu o ustawę o finansach publicznych z dn. 27 sierpnia 2009 roku. Dodatkową przesłanką były doświadczenia zebrane podczas realizacji projektu „Społecznie przede wszystkim! Usługi społeczne w rękach podmiotów ekonomii społecznej – efektywne mechanizmy zlecania na bazie doświadczeń zagranicznych jednostek”.

Nowelizacja ustawy Prawo zamówień publicznych z 2016 roku przyniosła szereg rozwiązań umożliwiających lepsze wykorzystanie zamówień publicznych dla wsparcia wspólnych celów społecznych sprzyjających włączeniu społecznemu. Rozwiązania te sprzyjają również realizacji celów zawartych w Strategii Odpowiedzialnego Rozwoju, a zwłaszcza przedstawionemu w nim celu szczegółowego nr II: Rozwój społecznie wrażliwy i terytorialnie zrównoważony oraz celu szczegółowego nr III: Skuteczne państwo i instytucje służące wzrostowi oraz włączeniu gospodarczemu.

Jak wynika ze sprawozdania Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych o funkcjonowaniu systemu zamówień publicznych w 2017 r., w roku 2017 udzielono 139 133 zamówienia o wartości 163,2 mld zł, co stanowiło ok. 8,23% produktu krajowego brutto. W 24 052 w zamówieniach publicznych o łącznej wartości 42 080 960 339,09 zł (bez podatku od towarów i usług) uwzględniono aspekty społeczne. Stanowiło to 17% ogółu zamówień w ujęciu ilościowym i 26% w ujęciu wartościowym (Stan zrównoważonych zamówień publicznych w 2017 roku, https://www.uzp.gov.pl/__data/assets/pdf_file/0017/38312/Stan-zrownowazonych-zamowien-publicznych-w-2017-roku-raport.pdf.). Dane te nie oddają jednak w pełni zaangażowania administracji publicznej w zakresie stosowania elementów społecznych w zamówieniach publicznych. Są dwie przyczyny takiego stanu rzeczy:

1. W liczbie 17% znajdują się zamówienia, w których najczęściej (czterokrotnie więcej niż pozostałe instrumenty społeczne łącznie) zamawiający zastosowali instrument z art. 29 ust. 3a ustawy Pzp, który to instrument jest obligatoryjny (klauzula płacowa – obowiązek określania w zamówieniu kryteriów płacowych). Liczba zamówień, w których wykorzystane zostały inne kryteria społeczne (z wyjątkiem wspomnianego instrumentu opisanego w art. 29 ust. 3a ustawy Pzp) to zaledwie 4,5%.

2. Znaczną cześć rynku zamówień publicznych stanowią zamówienia poniżej 30 000 tysięcy euro, wobec których nie ma zastosowania ustawa Prawo zamówień publicznych, a co za tym idzie, klauzule społeczne. Zamówienia te muszą jednak spełniać kryteria zamówień przedstawionych w ustawie o finansach publicznych.

Tymczasem, zamówienia poniżej kwoty 30 000 euro mogą być dobrą okazją do testowania rozwiązań prospołecznych w zamówieniach publicznych. Brakuje jednak aktualnych danych w tym obszarze, które pozwoliłby wskazać, jaki procent wszystkich zamówień publicznych poniżej progu 30 000 euro stanowią zamówienia wykorzystujące elementy prospołeczne. Ciekawe i potrzebne inicjatywy zmierzające do zbierania tych danych zostały podjęte przez Warszawę (od 2015 roku) oraz Wrocław (od 2019 roku). W tym ostatnim, od października 2018 roku obowiązują zarządzenia Prezydenta Miasta Wrocławia w sprawie stosowania klauzul społecznych w procedurze zamówień publicznych, których wartość nie przekracza kwoty określanej na podstawie art. 11 ust. 8 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. - Prawo zamówień publicznych (wraz z załączonym regulaminem) oraz w sprawie przyjęcia i wdrażania Lokalnego Programu Rozwoju Ekonomii Społecznej miasta Wrocławia. (2 Warto dodać, że miasto Wrocław jest pionierem innowacyjnych rozwiązań również w obszarze komunikacji dotyczących społecznych aspektów zamówień publicznych. Przystępne informacje na ten temat można znaleźć na prowadzonej przez miasto stronie internetowej Wrocław Rozmawia: www.wroclaw.pl/rozmawia .) Rezultaty tych działań będą jednak znane dopiero za kilka lat.

Reasumując, najbardziej kompleksowy raport dotyczący stosowania klauzul społecznych w zamówieniach publicznych (nieobejmujący jednak okresu po nowelizacji ustawy o Pzp) przygotowany został przez Najwyższą Izbę Kontroli. Raport opracowany został w wyniku kontroli przeprowadzonej w okresie 1 czerwca – 6 października 2016 roku w 29 jednostkach (badaniami kontrolnymi objęto okres od 1 stycznia 2013 roku do 30 kwietnia 2016 r.). Wnioski były dalekie od optymizmu - autorzy raportu wskazywali m.in. na to, że:

• Stosowanie klauzul społecznych w zamówieniach publicznych napotyka na trudności i bariery, o których informowały media i organizacje społecznej;
• Brakuje należytego nadzoru nad realizacją umów w części dotyczącej klauzul społecznych;
• Zamawiający nie przeprowadzają analiz pod kątem racjonalności zastosowania klauzul społecznych oraz ocen społecznych skutków, kosztów i korzyści wynikających z ich stosowania;

Konkluzja, jaką przedstawiają autorzy raportu jest następująca: „Działania szefa KPRM oraz Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych na rzecz upowszechnienia klauzul społecznych w zamówieniach publicznych administracji rządowej nie zwiększyły skali ich stosowania. Również samorządy w znikomym stopniu korzystają z tego rozwiązania.” Jak rozumieć termin „znikomy stopień”? W raporcie znajdują się bardzo konkretne dane: „Poziom z 2012 r. w wysokości 2,90% udzielonych zamówień publicznych, wzrósł w 2013 r. do poziomu 4,5%, aby spaść w 2014 r. do poziomu 3,1%, a następnie ponownie wzrosnąć w 2015 r. do poziomu 4,08%”.(NIK o stosowaniu klauzul społecznych w zamówieniach publicznych, https://www.nik.gov.pl/plik/id,13176,vp,15591.pdf.) 4,08 % to dobry punkt wyjścia. Mamy nadzieję, że przygotowany prze nas katalog dobrych praktyk – który przedstawia jednostki samorządu terytorialnego i instytucje im podległe, które wejść w rolę pionierów i spróbować skorzystać z elementów prospołecznych stanie się dla państwa inspiracją i zachęci do wdrażania tych rozwiązań również w swoich społecznościach lokalnych.

Przygotowany przez nas katalog został podzielony w następujący sposób: słownik pojęć, charakterystyka instrumentów prospołecznych w ustawie Pzp, charakterystyka dodatkowych – organizacyjnych instrumentów opracowanych w oparciu o doświadczenia realizatorów projektu Społecznie przede wszystkim!, przykłady zapisów dotyczących zastosowanych aspektów społecznych w zamówieniach publicznych, najczęściej zadawane pytania; katalog kończy artykuł przybliżający założenia projektu „Społecznie przede wszystkim! Usługi społeczne w rękach podmiotów ekonomii społecznej - efektywne mechanizmy zlecania na bazie doświadczeń zagranicznych jednostek samorządu terytorialnego” oraz działalność Stowarzyszenia Na Rzecz Spółdzielni Socjalnych.

 

Przejdź do kolejnego rozdziału